De Sagrada Família mag dan Gaudí's meesterwerk zijn, of liever gezegd zijn levenswerk, zijn eigen idee was het allerminst. Het was de doodgewone boekhandelaar Joseph María Bocabella Verdaguer, die in 1866 vond dat de samenleving wel een religieuze vereniging tegen de ondergang van het katholieke geloof kon gebruiken. Met donaties van vrijgevige leden kocht hij vervolgens midden in de nieuwe Barcelonese wijk Eixample een lap grond van 12.800 vierkante meter. Hier kreeg de heilige familie een eigen optrekje: de Sagrada Família.

Eerste steen

Francisco de Paula del Villar, een oude bekende uit Gaudí's studententijd, zette het ontwerp op papier en de eerste steen werd in 1882 gelegd. Al gauw werd de architect echter na een ruzietje de laan uit gestuurd en volgens Gaudí-biograaf Gijs van Hensbergen droomde boekhandelaar Bocabella op een nacht niet lang nadien van een blauwogige vervanger. Voilà: daar kwam de 31-jarige dandy Antoni Gaudí mét zijn lichte ogen en onbegrensde fantasie om de hoek kijken. 

Inschattingsfoutje

De crypte van de kerk was op dat moment al te ver gevorderd om nog omver te gooien, maar op de rest van het bouwwerk leefde Gaudí zich lekker uit. Wel maakte hij een inschattingsfoutje: hij dacht toen hij in 1883 aan het project begon zo'n slordige tien jaar voor de bouw nodig te hebben. De Sagrada Família werd uiteindelijk zijn levenswerk - Gaudí was er 43 jaar mee bezig - en staat anno 2013 nog steeds in de steigers. Hij moest eens weten.

Ruwe schetsen

Dat het bouwwerk nog altijd niet voltooid is, komt deels door de enorme omvang van het project. Als de toeristische trekpleister af is, zal de Sagrada Família het grootste kerkgebouw ter wereld zijn. Gaudí's ideeën gingen alle dimensies te buiten. Maar ook zijn manier van werken was niet bepaald vlug. Zijn allereerste ontwerpen waren niet meer dan ruwe schetsen: de uiteindelijke constructies bedacht hij terwijl de werkzaamheden al in volle gang waren. Zo paste hij het ontwerp van de karakteristieke torens, die in een eerder ontwerp zelfs drie keer zo hoger waren dan ze nu zijn, talloze keren aan. Eerst moesten ze rechthoekig, later werden ze rond. En zo ging dat met tal van facetten. Ook nam hij de tijd voor de invulling van de façade van de geboorte, die tegenwoordig bekend staat als la parte Gaudí, Gaudí's gedeelte. Zijn versieringsdrift kende geen grenzen. Kenners zullen er de halve Bijbelcast ontdekken.

Bekostigd met aalmoezen

De bekostiging bleek echter het grootste probleem bij de voortgang. De Sagrada Familia moest volgens bedenker Bocabella een boetekerk worden en mocht uitsluitend met aalmoezen bekostigd worden. Het bleek geen gemakkelijke opgave om genoeg donaties voor Gaudí's hoofdwerk te vinden en tijdens de Eerste Wereldoorlog zag de architect nog maar één oplossing: hij ging persoonlijk van deur tot deur om geld te collecteren. 

Sjofele kluizenaar

De laatste zestien jaren van zijn leven, na de voltooiing van Casa Milá, in de volksmond omgedoopt tot La Pedrera (De Steengroeve), werkte Gaudí uitsluitend aan de Sagrada Familia. Van flamboyante jongeman was hij intussen veranderd in een sjofel geklede kluizenaar en fervent katholiek. Op een gegeven moment was de architect zo met de voortgang begaan, dat hij zelfs zijn intrek nam in het atelier van de bouwplaats. Hij had een maquette op zijn nachtkastje staan. Het mocht niet baten: een jaar later in 1926 werd Gaudí door stom toeval aangereden door een tram. Drie dagen later kwam hij in het ziekenhuis te overlijden en zo kwam er met zijn dood ook een (voorlopig) einde aan zijn levenswerk.

Noodlot

De daaropvolgende jaren leek niemand zich te bekommeren om een onafgemaakt exotisch bouwwerk midden in de modernistische nieuwe woonwijk. In die tijd sloeg het noodlot nogmaals toe: bij een brand in de crypte gingen in 1936 bijna alle ontwerpen verloren. Het gevolg? Toen er in 1952 werd besloten om het project Sagrada Familia nieuw leven in te blazen, wist niemand eigenlijk precies wat Gaudí destijds voor ogen had gehad. Nieuwe architecten besloten een eigen draai te geven aan het bouwwerk en dat leverde de controversiële façade van de passie op, die in 1978 klaar was. De moderne interpretatie van Gaudí's ideeën leidde tot furieuze reacties van Gaudí-liefhebbers.

Entreegeld

Mondjesmaat kwamen in die tijd ook toeristen eens een kijkje nemen bij wat inmiddels als een van de meest controversiële meesterwerken uit de moderne architectuur werd beschouwd. Al die bezoekers mogen best hun steentje bijdragen, moet de bouwcommissie in de jaren tachtig hebben gedacht. Men besloot entreegeld te vragen en sindsdien gaat het rapper met de bouw. Niet twee personen werken nu aan de voltooiing, zoals in de beginperiode, maar enkele honderden. Anders hadden we nog wel een eeuw of wat kunnen wachten...

Officiële opening

Al jaren wordt geroepen dat de officiële opening van het gebouw zal plaatsvinden in 2026, precies 100 jaar na het overlijden van Gaudí. Architect Jordia Faulí heeft dat deze week opnieuw bevestigd. We moeten dus nog even geduld hebben, maar het einde is in zicht.

Zie de video op deze pagina om de Sagrada Familia in voltooide toestand te aanschouwen!