Muziekklanken stijgen op en het publiek roept aanmoedigingen richting de toren. De twee figuurtjes blijken kleine kinderen te zijn. Eenmaal boven aangekomen klimmen ze op elkaar.
Zodra het bovenste jongetje - dat nog geen zes jaar is - zijn hand uitsteekt en het ademloos toekijkende publiek groet, gaat er een zucht van verlichting door de menigte. Het lijkt een verlossingsteken. Het uitzinnige publiek juicht en klapt en kijkt hoe in rap tempo de toren laag voor laag ontmanteld wordt tot alle deelnemers weer veilig op de grond staan.
Castells
In Catalonië is een ‘festa major’ (jaarlijks dorps- of stadsfeest) niet serieus te nemen zonder ‘castells’, menselijke torens of letterlijk uit het Catalaans vertaald: kastelen.
De traditie om castells te bouwen of competities te houden voor de meest ingenieus opgezette of hoogste torens, is wijdverbreid en de ‘castellers’ (deelnemers die samen de toren vormen) kijken er het hele jaar naar uit om er weer aan mee te kunnen doen.
Het fenomeen is zo populair dat Catalonië een regionaal zondagavondprogramma kent dat volledig gewijd is aan de menselijke piramides in actie.
Hoogterecord
De regio telt maar liefst 65 officieel geregistreerde ‘colles’ (teams) die het hele jaar door hun technieken oefenen om zoveel mogelijk varianten van castells neer te kunnen zetten en vooral: om deze zo hoog mogelijk te maken.
Tot nu toe staat het officiële record op tien lagen. Het seizoen waarin de castells worden gebouwd, duurt van juni tot eind oktober, de periode waarin de meeste feesten worden gehouden. Zoals flamenco synoniem is voor de Andalusische dorpsfeesten, zijn castells dat voor de festas in Catalonië.
De teams
Het ‘kastelen bouwen’ kan gezien worden als een mengeling van een nationale sport en een sociaal fenomeen, dat honderd procent toewijding van alle deelnemers vereist.
Noodzakelijke elementen hierbij zijn kracht, teamwerk, concentratie en discipline, moed en balans. Volgens de castellers is het een mix tussen keihard werken en veel plezier.
De meeste torens tellen minimaal zeven lagen. Goed geoefende teams kunnen een castell binnen vijf minuten oprichten en weer ontmantelen.
Zonder ongelukken
Heel belangrijk hierbij echter is dat het op- en afbouwen zonder ongelukken gebeurt. Wordt er geen feest gevierd, dan zijn de leden van een colle druk aan het trainen om de verschillende architectonische combinaties met noodlot tartende stunts neer te zetten.
De teams komen meestal zo’n twee keer per week bij elkaar om de complexe structuren van hun bouwwerken te oefenen. Tijdens de oefensessies worden altijd verschillende onderdelen van een castell gebouwd, maar nooit een hele toren. Die wordt bewaard voor het feest of voor de wedstrijd.
Dat is het moment waar alles om draait: als ze onder de begeleiding van opzwepende muziek hun toren opbouwen met kans op het verbreken van records.
Volksdansen
Zoals bij zovele tradities is ook van castells niet precies bekend wanneer het fenomeen is ontstaan. Wel is duidelijk dat de menselijke torens voortkomen uit eeuwen van volksdansen.
Vanaf de zestiende eeuw was het in het noordwesten van Spanje gewoon dat op allerlei vieringen speciale dansen werden opgevoerd. Die dansen werden Balls de Valencians genoemd en hadden een religieuze achtergrond.
Langzaam ontstond de gewoonte dat de dansers gedurende hun dans op elkaar klommen en zo kleine menselijke torens vormden. Een gebruik dat overigens ook in andere werelddelen voorkomt. Deze kleine torens stelden destijds nog religieuze voorstellingen of schilderijen voor.
Vanaf de achttiende eeuw ontwikkelde het dansen en het vormen van menselijke torens zich langzaam steeds gescheiden van elkaar, hoewel ze gezamenlijk nog tot begin negentiende eeuw voorkwamen. De huidige 'colles' werden zodoende nog tot ver in de negentiende eeuw Balls de Valencians genoemd.
Valls
De stad Valls wordt gezien als wieg van de castells-traditie. In 1805 ontstonden in deze stad even ten noorden van Tarragona, de eerste groepen castellers.
De basis voor deze groepen waren de gilden, bijvoorbeeld van handwerklieden of van boeren. Tot 1846 behoorden torens van ‘slechts’ zeven verdiepingen tot de hoogste constructies.
In Valls worden vier keer per jaar castells gebouwd: tijdens de viering van San Juan op 24 juni, elke eerste woensdag van augustus tijdens het beroemde Firagost-festival, tijdens La Diada, de verjaardag van de Catalaanse overwinning op de troepen van Philip de Bourbon, en op Santa Ursula op 21 oktober of de eerste zondag erna.
Veiligheid
Hoewel de castells er ontegenzeggelijk gevaarlijk uitzien en vaak ook zo wankel op hun basis staan dat ze instorten, zijn er relatief weinig ernstige ongevallen gebeurd.
Wel stierf in 2006 in Mataró (provincie Barcelona) het twaalfjarige meisje Mariona Galindo als gevolg van verwondingen aan haar hoofd. Zij stortte vanaf de achtste laag van een castell naar beneden.
Sindsdien is in Spanje de discussie over de veiligheid bij castells weer opgelaaid. Het resultaat is dat er nu steeds meer kleine kinderen getooid met een helm - de enige beveiliging - omhoog klimmen, naar een hoogte die vaak vergelijkbaar is met die van een appartementengebouw van vijf verdiepingen.
Volgens Jordi Carbonell, hoofd van de Unión de Castellers, een soort vakbond voor deelnemers aan deze activiteit, kwam er voor het laatst iemand, eveneens een kind, om het leven in 1983.
‘Castellers hebben zichzelf al twee eeuwen gereguleerd, dus kunnen ook nu wel zelf bepalen of ze hun deelnemers al dan niet verplichten tot het dragen van een helm’, aldus Carbonel, die meteen benadrukt dat er vele sporten gevaarlijker zijn dan het bouwen van castells.
In 2010 werden castells als fenomeen bijgeschreven op de lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid van Unesco. In de video wordt in het Engels een reportage over Castells getoond.
Laag voor laag
Midden op een dorpsplein (tijdens wedstrijden tussen verschillende colles zelfs in stierenvechterarena’s) komen de castellers samen. Leden van een colle zijn gehuld in een overhemd in dezelfde kleur en een witte broek met een brede zwarte sjerp om hun middel.
De sjerp ondersteunt de onderrug, die vooral bij de personen op de onderste lagen behoorlijk wat gewicht zal moeten torsen, en vormt tevens een stoffen houvast voor hen die op blote voeten omhoog klimmen naar hogere regionen.
Elke castell heeft een ‘cap de colla’ (de groepsleider) die instructies roept en de leden van de colle aanstuurt op basis van een door hem getekende, gedetailleerde blauwdruk van de constructie-in-wording.
Volgens precieze berekeningen wordt de hoogte van iedere castell gebaseerd op het gewicht, de lengte en het ervaringsniveau van elke deelnemer.
Pinya
De basis van een castell wordt altijd gevormd door een grote groep castellers. Zij ondersteunen elkaar in een bijenkorf-achtige formatie. Deze wordt de \'pinya\' genoemd. Dit fundament fungeert ook als vangnet om een val te breken, mocht iemand naar beneden storten.
De onderste rij van de pinya wordt gevormd door ‘baixos’, grote en sterke mannen die het niet erg vinden om onderaan en geheel ongezien hun ’moment of fame’ te beleven.
Zij torsen vaak een gecombineerd gewicht dat gemakkelijk de duizend kilo overstijgt.
Muziek van \'grallas\'
Uit één of meerdere ‘grallas’ klinkt de begeleidende muziek. Een gralla lijkt nog het meeste op een hobo en stamt uit de middeleeuwen. De muziek zit zo in elkaar dat de baixos precies weten in welke fase de bouw van de toren zich bevindt. Voor elke laag is er een specifiek deuntje.
Stam
De ‘tronc’ (stam) van de castell wordt gevormd door een aantal lagen met een bepaald aantal mensen op elke laag. Dat kunnen er twee, drie, vier of vijf zijn.
Een toren van acht lagen bestaande uit vier mensen per laag wordt een ‘cuatro de ocho’ (acht van vier) genoemd.
De bovenste drie lagen van het menselijke kasteel heet ‘pom de dalt’. Deze wordt bekroond met de ‘enxaneta’ (de top): dit is het kind dat via de ruggen en schouders van mede-castellers omhoog klautert en nooit zwaarder mag zijn dan 35 kilo.
De enxaneta geeft als hij of zij eenmaal boven is en rechtop staat het ‘alles-is-goed’-gebaar; het teken dat de toren succesvol is afgerond en dat begonnen kan worden aan de demontering ervan.
Meer informatie
Concurs de Castells
Elke twee jaar wordt in het Plaza de Toros van Tarragona een grote castell-wedstrijd gehouden, het ‘Concurs de Castells’. Dit vindt altijd plaats in de eerste week van oktober. Het eerstvolgende festival is op 6 en 7 oktober. Een kaartje kost 10 of 12 euro per dag.
Festa de la Mercè
In Barcelona wordt jaarlijks het Festa de la Mercè gevierd. Tijdens dit drie dagen durende festijn dat dit jaar van 21 tot 24 september plaats heeft, zijn overal in het centrum castells te bewonderen.
De beschermheilige van de stad wordt geëerd, terwijl tegelijkertijd de koelere periode na de hete zomer wordt verwelkomd.
Festa Major de Vilafranca del Penedès
Het Festa Major de Vilafranca del Penedès wordt altijd uitgebreid gevierd van eind augustus tot begin september. Ook hier mogen de castells niet ontbreken.
