Sinds 1984 staat het op de Unesco Werelderfgoedlijst. Het gigantische complex staat symbool voor de immense macht, rijkdom en de ideologische en culturele aspiraties van de Spaanse vorsten uit de Gouden Eeuw. Nadat Spanje zich aan het einde van de vijftiende eeuw had bevrijd van zijn Moorse bezetters en Cristoffel Columbus Amerika had ontdekt, erfde koning Filips II van zijn vader Karel V halverwege de zestiende eeuw het machtigste rijk ter wereld. Het Spaanse Rijk, waartoe ook de Nederlanden behoorden, werd geleid door een absolute vorst met een extreem fanatiek uitgedragen katholicisme. 

Filips II

De streng katholieke koning Filips II (1527-1598) had rond 1551 het centraal gelegen Madrid verkozen als nieuwe hoofdstad van Spanje. In 1563 liet hij in de nabijgelegen Sierra de Guadarrama een kloosterpaleis bouwen ter ere van zijn overwinning op de Fransen in de Slag bij Saint-Quentin. Het was bovendien een goedmaker voor een klooster dat in de strijd vernietigd werd, uitgerekend op de naamdag van de martelaar Sint Laurentius (San Lorenzo in het Spaans).

Waarschijnlijk had Filips II echter al voor zijn overwinning in Saint-Quentin plannen voor de bouw van een groots kloosterpaleis, waarin een mausoleum moest komen voor zijn overleden vader Karel V (in Spanje Carlos I) en een klooster waar de Orde van Sint Hiëronymus kon waken over en bidden voor de overleden Spaanse koningen.

Voordat de bouw van start ging, liet Filips II een architect door Europa reizen om te achterhalen wat het grootste religieuze monument was; hij wilde er zeker van zijn dat zijn paleis dat in grootsheid zou overtreffen. In 1584, de Nederlanden hadden zich inmiddels losgemaakt van hun Spaanse overheerser, werd de laatste steen gelegd aan het complex dat bestaat uit een mausoleum, basiliek, bibliotheek, koninklijk paleis en een klooster.

Bakermat van Spaans koninklijk kunstbezit

Het omvangrijke Spaanse koninklijke kunstbezit vond zijn oorsprong in het Monasterio de El Escorial. Filips II was een groot kunstliefhebber en gaf de beste Spaanse, Italiaanse en Vlaamse kunstenaars de opdracht schilderijen te maken voor de decoratie van zijn paleis. Het absolutisme en het katholieke geloof moesten in de afbeeldingen worden verheerlijkt, andere thema’s werden niet getolereerd. Het paleis werd volgehangen met kunstwerken van onder andere Titiaan, Jeroen Bosch, El Greco, Rogier van der Weijden en Francisco Ribalta.

Jeroen Bosch

Filips II was met name een liefhebber van de werken van Jeroen Bosch. In 1593 liet hij het wereldberoemde drieluik De Tuin der Lusten overkomen naar zijn paleis. Nu is het schilderij een van de grootste publiektrekkers van het Museo del Prado in Madrid. De decoratie van het hele complex bestond niet alleen uit de beste schilderkunst, maar ook uit katholieke beeldhouwkunst van onder andere Cellini en Juan Bautista Monegro. Hiermee werd het Monasterio de El Escorial een van de voornaamste centra van Europese katholieke kunst.  

Het klooster

De orde van Sint Hiëronymus vond drie eeuwen lang onderdak in het klooster van El Escorial. Als gevolg van de toenemende secularisering in de negentiende eeuw, nam het aantal kloosterordes in Spanje drastisch af en woonde er in 1838 uiteindelijk geen kloosterlingen meer in de abdij. De Spaanse koningin Isabella II slaagde er aan het einde van de negentiende eeuw in om de religieuze functie van het klooster te herstellen, waarna het in 1885 opnieuw werd bewoond. Dit keer door de Orde der Augustijnen die er tot op de dag van vandaag haar onderkomen heeft.

De basikliek

Midden in het complex bevindt zich de basiliek, die door deze centrale plaats met alle andere onderdelen is verbonden. De basiliek is een meesterwerk uit de renaissance-architectuur. Het ontwerp van de enorme koepel is gebaseerd op de koepel van het Vaticaan. De decoraties zijn afbeeldingen van heilige figuren als martelaren, apostelen en heilige maagden. Het hoofdaltaar, waar de koning vanuit zijn slaapkamer op uitkeek, is gemaakt van marmer en andere kostbare sierstenen. De basiliek geeft toegang tot het mausoleum, de laatste rustplaats van bijna alle Spaanse koningen vanaf Karel V. 

Bibliotheek en museum

Filips II was niet alleen een liefhebber van kunst, maar ook een hartstochtelijk boekenverzamelaar. In samenwerking met een aantal bekende humanisten uit zijn tijd, legde de koning een immense bibliotheek aan met meer dan veertigduizend kostbare boeken en manuscripten die in prachtige houten kasten worden bewaard. Het plafond van de Salón Principal, waar de bibliotheek is gevestigd, is gedecoreerd met schitterende fresco’s.  Ten slotte kan de bezoeker in het museum van het Monasterio de El Escorial Spaanse, Italiaanse en Vlaamse kunst bezichtigen uit de vijftiende tot en met de zeventiende eeuw.

Klik hier voor meer informatie.