In Omeda de la Cuesta (Castilla-La Mancha), waar nog vijftien mensen wonen, zijn complete plots te koop voor 2000 euro en Urueña (Castilla y León) biedt nieuwe inwoners naast een baan ook een huis aan.
De genoemde dorpen zijn niet de enige plaatsen waarvoor men op zoek naar een nieuwe bestemming of verse aanwas. Spanje telt zo’n 2700 verlaten en 1000 bijna verlaten dorpen die, als er niet snel iets gebeurt, langzaam in de vergetelheid zullen raken.
Demografische woestijn
Volgens de Europese Unie vormt het tegengaan van de leegloop van het Spaanse platteland een van Spanje’s grootste uitdagingen. Op welke manier dat mogelijk is, geven enkele voorbeelden aan van dorpen die weer tot leven werden gewekt of ternauwernood in leven worden gehouden.
Lacasta, Omeda de la Cuesta en Urueña liggen alledrie in Spaanse provincies die geheel of gedeeltelijk vallen onder de noemer ‘demografische woestijn’ (minder dan tien inwoners per vierkante kilometer).
Veel gehuchten en kleine dorpen raakten sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw (bijna) alle inwoners kwijt. Door een geïsoleerde ligging in vaak bergachtige gebieden, met weinig tot geen werk en schaarste aan publieke diensten, trok de jeugd naar steden in de hoop op een kansrijker leven. De steeds ouder wordende bevolking stierf langzaam uit.
De Spaanse overheid hielp de tendens vanaf eind jaren zeventig nog een handje door complete dalen te ontvolken. Stuwmeren moesten hier de nijpende watertekorten tegengaan.
Leegloop campo
Volgens een EU-rapport uit 2007 over de leegloop van het Spaanse platteland wordt 91,3 procent van Spanje bewoond door 35 procent van de bevolking. De helft van het land bestaat uit landbouwgebied en 70 procent hiervan kent ongunstige agrarische omstandigheden waar gewassen moeilijk gedijen.
Met name de deelstaten Aragón en Navarra, de gebieden bij de Pyreneëen en provincies Soria en Burgos in Castilla y León en Guadalajara in Castilla-La Mancha hebben het zwaar.
In sommige gebieden leven gemiddeld maar 8,8 inwoners per vierkante kilometer. Een getal dat overeenkomt met gebieden boven de poolcirkel in Scandinavië. Soria verloor in een halve eeuw 42 procent van haar bevolking. Huesca en Soria zijn de provincies met de meeste verlaten dorpen.
Bijzonder initiatief
Maximiliano Herren weet alles over dit thema. In 2007 startte hij het blog Pueblosabandonados.com. Zijn doel: alle verlaten of bijna verlaten dorpen in kaart brengen en deze met zoveel mogelijk betrouwbare informatie over de huidige en historische situatie op zijn website te presenteren. Ook geeft hij praktische tips over bestemmingsplannen, subsidies en belastingen.
Herren hoopt zo geïnteresseerden in het opknappen en bewonen van huizen in (bijna) verlaten dorpen te helpen en de herbevolking te bespoedigen. De vele reacties op zijn forum getuigen van een levendige belangstelling voor dit thema.
Herren heeft in de loop der jaren veel ‘pueblos abandonados’ bezocht. De staat waarin hij de gehuchten aantreft, varieert van een paar hoopjes stenen op praktisch onmogelijk te bereiken locaties, tot nog volledig in tact zijnde spookdorpen.
Met name die laatste zijn volgens Herren interessant voor investeerders in landelijk toerisme of mensen die een nieuw, minder gejaagd leven dichter bij de natuur willen beginnen.
Landelijk toerisme
De Engelse Paul Sluiter kocht ooit een nog vrij compleet piepklein dorp en redde het daarmee van een gewisse dood. In 1992 stuitte hij op een artikel over een piepklein dorpje in het zuiden van Spanje, waarvan bijna alle twaalf huizen te koop stonden.
Sluiter verliet Londen en zeventien jaar later vormt Castillejos een idyllische vakantiebestemming voor mensen die op zoek zijn naar natuur en rust. Eigenhandig en deels met hulp van overheidssubsidies knapte hij alle twaalf huizen die het gehucht rijk is op en bracht ze zoveel mogelijk terug in oorspronkelijke staat.
Het landelijk toerisme vormt een van de speerpunten die lokale en regionale overheden inzetten om de leegloop van hun dorpen tegen te gaan. Ze zoeken naar investeerders die, gebruikmakend van de toenemende behoefte onder de bevolking aan ‘eerlijke’, veelal ecologische producten, rust en natuur, dorpen willen opknappen en geschikt maken voor landelijk toerisme.
Aandacht voor streekproducten en authentieke gastronomie moet in combinatie met slimme promotiecampagnes een nieuwe toeristische sector vormen.
Omhels de aarde
De non-profit organisatie ‘Abraza la Tierra’ (omhels de aarde) zet zich in om dorpen in Spanje op deze manier levend te houden. De organisatie koopt hiertoe grond en huizen op en maakt deze geschikt voor toeristen op zoek naar rust.
Verder probeert de organisatie, een samenwerking van achttien locale actiegroepen, nieuwe bewoners en bedrijven aan te trekken. Directeur José Fernandez waarschuwt belangstellenden om wel eerst goed na te denken alvorens aan een project in een pueblo abandonado te beginnen omdat er nogal wat (juridische) haken en ogen aan verbonden kunnen zijn.
Daarbij denkt hij dat het beter is om dorpen met weinig inwoners te helpen bewoond te blijven, dan volledig uitgestorven dorpen weer tot leven te wekken.
Nieuw leven aangeboden
Volgens gegevens van de Verenigde Naties is Spanje in 2050 het ‘oudste land’ ter wereld met het hoogste percentage (37%) aan inwoners boven de vijftig jaar.
In het licht van deze ontwikkeling bieden verschillende gemeentes in Spanje mensen die elders hun hoofd economisch gezien moeilijk boven water kunnen houden, kansen op een nieuw en beter leven in dorpen waar te weinig jongeren zijn om de beschikbare vacatures te vervullen.
Zo lokken dorpen als Urueñas in Castilla-Y La Mancha, Camañas en Aquilar de Alfambra in Aragón nieuwe inwoners met banen en woningen. Vooral immigranten uit Zuid-Amerikaanse landen of Oost-Europa blijken hier wel oren naar te hebben.
Vader Daniel – werkloos, na jaren in Spanje voor verschillende werkgevers gewerkt te hebben -, kon bijvoorbeeld eindelijk worden herenigd met zijn in Peru wonende vrouw en zes kinderen.
Hij runt nu een winkeltje met postkantoorfunctie en zijn vrouw werkt in de plaatselijke bar van Camañas. De komst van hun zes kinderen voorkwam sluiting van de publieke lagere school in het betreffende dorp.
Concrete initiatieven
Volgens Maximiliano Herren zijn er van alle lokale en regionale initiatieven tegen ontvolking van het Spaanse platteland slechts enkele die concrete oplossingen bieden met werk en woning.
Hij noemt de Asociación Espanola de Municipios contra la Despoblacion (een initiatief van 53 gemeenten op zoek naar nieuwe inwoners in Castilla y León, Valencia en Aragón), het Observatorio Rural de Empleo (een soort banensite die bemiddeld tussen werkgevers en werkzoekenden), Savia Rural (een regionaal initiatief in Valencia) en Red Española de Desarrollo Rural (verzameling van ruim tweehonderd lokale actiegroepen waarvan de websites via een prachtige zoekapplicatie makkelijk te vinden zijn).
‘Ecoaldeas’ en educatie
In het Noord-Spaanse Aragón heeft de stichting Artiborain de werderopbouw en bewoonbaar maken van verlaten dorpen tot doel.
De dorpen Artosilla, Aineto en Ibort werden met hulp van de stichting begin jaren tachtig getransformeerd van ‘pueblos abandonados’ tot ‘ecoaldeas’. Dit zijn dorpen waarin de nieuwe bewoners met weerzin tegen de huidige consumptiemaatschappij – ‘neorurrales’ of ‘nieuwe hippies’ genoemd - een duurzaam, bewust en zelfvoorzienend leven leiden temidden van de natuur.
Deze ecoaldeas inspireren in toenemende mate tot soortgelijke initiatieven om dorpen weer bewoonbaar te maken.
Educatieve centra
De gehuchten Bubál (Huesca), Umbralejo (Guadalajara) en Granadilla (Cáceres) werden op initiatief van de Spaanse overheid middels een experimenteel programma gered en veranderd in educatieve centra.
Hier helpen jaarlijks zo’n twintigduizend studenten bij het herstel van de gebouwen en de teelt van lokale gewassen. De jongeren kunnen educatieve programma’s volgen die ze inspireren tot een andere blik op het plattelandsleven. Ze leggen groentetuinen aan, volgen cursussen milieukunde, leren diverse ambachten of werken in de veehouderij.
Meer informatie
Pueblosabandonados.com, castillejos.co.uk, abrazalatierra.com, empleorural.es
redr.es, ecoaldeas.org, campoyvida.com, saviarural.es
Video
In de video van Telemadrid worden enkele verlaten dorpen bezocht samen met Maximiliano Herren van Pueblosabandonados.com.
