Op een hete ochtend in juli onderhouden enkele brandweerlieden hun materiaal in de schaduw tussen een paar losse gebouwen. Her en der staan mannen koffie te drinken en druk gebarend te praten.
ADVERTENTIE
In de verte zit iemand te sleutelen aan het dak van een helikopter. Deze staat midden in een plas water van de zojuist gehouden schoonmaakbeurt en naast de landingsbaan wordt een potje basketbal gespeeld.
Miguel Arenas Torres is directeur / coördinator van het centrum en vertelt ons tussen vele telefoongesprekken door – hij blijft coördineren - meer over het ieder jaar terugkerende gevaar in de vorm van bosbranden in alle soorten en maten.
Seizoen
‘Het seizoen is amper begonnen’ is één van zijn eerste onrustbarende opmerkingen. Dit neemt niet weg dat het team er het hele jaar, ook in de wintermaanden, elke dag wel een keer voor een brandmelding op uit moet.
Vaak gaat het om kleine brandjes, maar het complete team aan specialisten, brandweerlieden en technici dient toch altijd uit te rukken. Hoe sneller we erbij zijn, hoe beter natuurlijk’.
Miguel is een rustgevende persoonlijkheid en doorgewinterde brandweerman. Een flinke dosis humor, die tot uiting komt in de waaier aan lachrimpels rond zijn vriendelijke ogen, is hem ook niet vreemd.
‘Gelukkig blussen we het grootste deel van de tijd branden kleiner dan één hectare en voorkomen zo grotere drama’s’. Het hoogseizoen voor de BRICA is van 1 juli tot en met 30 september.
Dan ligt er in de regio veel brandbaar materiaal in de vorm van uiterst droge vegetatie. Dit, gecombineerd met hoge zomertemperaturen en de hier veelvuldig voorkomende, stevige winden, vormt het grootste gevaar op bosbranden.
Oorzaken
‘Naast het blussen van bosbranden surveilleren wij doorlopend in natuurgebieden en houden ons bezig met het onderzoeken van mogelijke oorzaken.’ Dat het laatste niet eenvoudig is, blijkt uit het grote aantal bosbranden waarvan de oorzaak onbekend is.
De wél te achterhalen oorzaken zijn onder te verdelen in blikseminslag (vaak in bergachtige gebieden), onzorgvuldigheid, brandstichting en ongelukken.
Onder onzorgvuldigheid wordt zo’n beetje alles verstaan van verwaarloosde kampvuren, boeren die onoplettend resten van hun oogst in brand steken, illegale vuilverbranding tot ongedoofde sigarettenpeuken.
Wanneer de veroorzaker getraceerd kan worden volgen er boetes en een enkeling belandt zelfs achter de tralies. Als ongelukken noemt Miguel kortsluiting in het elektriciteitsnet en ongelukken met auto’s of machines.
‘Een team met specialisten gaat altijd direct mee in de helikopter. Bij de brandhaard inventariseren zij de kenmerken die het vuur heeft en volgen alle sporen totdat ze bij het begin van de brand zijn aangekomen.
‘Gaat het bijvoorbeeld om een sigarettenpeuk, dan is de filter met de askegel altijd nog te vinden. Ik heb daar foto’s van gezien en was erg verbaasd hoe goed de sigaret nog intact was.’
S.O.S. Brand!
Zodra er een brandmelding binnenkomt, haast het complete team zich naar de helikopter. Contact wordt gezocht met alle beschikbare mensen, die zo snel mogelijk ter plaatse dienen te zijn.
Miguels taak is om de samenwerking zo vloeiend mogelijk te laten verlopen. ‘Het helpt dat we zo vaak oefeningen doen en dat iedereen, ongeacht functie, daardoor zijn eigen taak kan dromen’. Dit geldt ook voor de ruim drieduizend vrijwilligers in de regio die ingeschakeld kunnen worden.
‘Onze aanpak verschilt per brand en elk type brand is afhankelijk van specifieke meteorologische omstandigheden. We dienen onmiddellijk te bepalen wat de precieze locatie is, welk materiaal er brandt, welke kant het vuur op gaat met welke snelheden en wat de toegangswegen en dus ook vluchtroutes in het gebied zijn.
Harde wind
Problematisch wordt het als er een heel harde wind waait. Daardoor laaien vlammen hoog op en vliegen ook hoge bomen in brand. Als vlammen hoger zijn dan één meter dan worden helikopters en vliegtuigen ingeschakeld om het echte bluswerk te doen of in eerste instantie het vuur platter te maken.
De taak van de brandweerlieden op de grond is dan voornamelijk het onder water zetten van het terrein waar het vuur op af gaat en het besproeien van het grote vuur, zodat de temperatuur in de directe omgeving wat afneemt en onze mensen weer dichterbij kunnen komen.
Ook houden we ons bezig met het verwijderen van brandbaar materiaal in de richting waar het vuur zich naartoe ontwikkelt. Het komt zelfs voor dat mensen van ons team zelf een vuur aansteken en ervoor zorgen dat het zich in tegengestelde richting ontwikkelt. Zodra beide vuren elkaar dan ‘ontmoeten’ is er geen brandstof meer, waardoor het bluswerk eenvoudiger wordt.’
Prioriteit
Miguel vertelt aan één stuk door en lijkt vaker met dit ‘voorlichtingsbijltje’ te hebben gehakt. ‘Onze allereerste prioriteit is het beschermen van burgers, daarna volgt de natuur.
Zijn er huizen in het gebied dan doen we, tot het moment dat we zeker weten dat iedereen is geëvacueerd, er alles aan om ervoor te zorgen dat het vuur niet die kant op gaat. Onze verantwoordelijkheid betreft alle publieke grond in de provincie.
Zodra we bij het bluswerk ook privé-terreinen tegenkomen dan vragen we achteraf een heffing aan de eigenaren.’ Zeventig procent van de Andalusische grond is in bezit van particulieren dus het komt vaak voor dat de BRICA daar ook moet blussen.
Preventieplan
Als blijkt dat eigenaren zich aan hun preventieplan hebben gehouden ontvangen zij een korting op het bluswerk van 65 procent. ‘In principe vallen branden in huizen en op privé-terreinen onder de verantwoordelijkheid van de ‘gewone’ brandweer, waarmee wij altijd nauw samenwerken.’
Miguel graaft in zijn geheugen naar voorbeelden. ‘In Ojén kwam een paar jaar geleden een bosbrand vlakbij een urbanisatie. Er stond een erg sterke oostenwind die de rook meevoerde, waardoor wij de brandhaard niet meer konden zien. Dit maakte het bluswerk erg gecompliceerd. Onze mensen omringen dan de brandhaard en proberen het vuur aan de flanken met beleid, tegen de windrichting in en van de huizen af, te blussen.’
Kruinen van bomen
Miguel onderscheidt twee typen bosbranden; ‘de minst gevaarlijke branden zijn laag bij de grond op agrarisch land en in gebieden met enkel struikgewas.
Branden die voortwoeden in kruinen van bomen hebben de meest verstrekkende gevolgen.’ Het risico op bosbranden kan worden verkleind door bomen en struiken te kappen of te snoeien, zodat alles minder dicht op elkaar staat en cortafuegos (brandgangen) aan te leggen. Dit zijn lange stroken grond van vijftien meter breed, waar alle vegetatie van is verwijderd.
Guadalajara
‘De enorme en dramatische bosbrand in Guadalajara in 2005 ontstond mede door extreem hoge temperaturen. Het vuur begon op een berghelling, die vol in de brandende zon lag en zo gloeiend heet was dat slechts één weggewaaid vonkje een nieuwe brandhaard kon ontketenen.
Vergelijk het met een kamer vol gas. Een groot vuur creëert zijn eigen klimaat met andere luchtstromen naar aanleiding van al dan niet aanwezige hoogteverschillen.
In Guadalajara kwamen elf brandweermannen om het leven. Je moet er niet aan denken. Dit zijn gebeurtenissen die ons hier erg aangrijpen omdat hetzelfde ons ook kan overkomen.’
Hulp
‘Als een bosbrand zich snel ontwikkelt en groot is krijgen we hulp van BRICA’s en middelen uit andere regio’s’, vervolgt Miguel. ‘Elke BRICA beschikt over een team van specialisten, technici, brandweerlieden, op oproep beschikbare vrijwilligers, een helikopter en een groot aantal brandweer- en terreinwagens.'
'In de provincie Málaga zijn in totaal negentien controleposten. Een aantal daarvan is 24 uur in bedrijf en anderen alleen in de zomer. Onze helikopter is een BELLE 412, heeft een capaciteit voor 1.500 liter water en is in staat om binnen vijf minuten weer te herladen op alle mogelijke locaties waar water is.
Zwembaden
Water komt uit 33 speciaal voor bosbranden bestemde waterreservoirs, maar ook uit privé-reservoirs en zelfs uit zwembaden als dat nodig is.
De ‘zak’ met een diameter van twee meter wordt uitgegooid, de helikopter vliegt laag over de waterbron, de zak sleept door het water en de helikopter stijgt gevuld weer op. De blusvliegtuigen halen hun water uit de stuwmeren of uit de zee als die voldoende dichtbij is. Dit laatste gebeurt alleen als het écht nodig is, want zeewater is slecht voor de motoren. De helikopters vervoeren naast water ook brandvertragend schuim, dat een rode kleur heeft.’
Grootste brand
De grootste brand die Miguel zich kan herinneren was in november 1976 in de Axarquía. ‘Ik weet het nog omdat het gebeurde toen Franco stierf.
Hier gingen tweeduizend hectares, dus vrijwel de hele streek, in vlammen op. Een brand van zo’n aard is uitzonderlijk. De gemiddelde branden waar wij mee te maken hebben zijn niet groter dan vijftig hectares.’
In het laatste decennium legden bosbranden in Spanje in totaal 1,3 miljoen (ruim vijf procent van alle publieke natuurgebieden) in de as. Meer dan de helft hiervan was aangestoken.
In Andalusië werd 33 procent van alle 1409 branden aangestoken. Onzorgvuldigheid was de oorzaak bij ruim 50 procent. Een kleine 4 procent ontstond door blikseminslag. Van de 187,3 miljoen euro aan brandbestrijding in Andalusië wordt een deel besteedt aan intelligente opsporingssystemen, die met behulp van infraroodstraling warmte detecteren.
Hulp wordt ingeroepen van satellieten en meteorologische instituten, die onder meer risicokaarten maken op basis van klimatologische omstandigheden in combinatie met de hoeveelheid en type vegetatie per gebied.
Preventie
Veel geld wordt eveneens gestoken in campagnes om de bevolking bewust te maken van de gevaren. De voornaamste punten uit deze campagne zijn dat het maken van (kamp)vuren en barbecuen buiten de speciaal daarvoor bestemde gebieden gedurende de zomermaanden strikt verboden is.
Vuur mag nooit onbeheerd achtergelaten worden. Iedereen moet opletten met sigarettenpeuken en afval moet gewoon in afvalbakken want daarbuiten verspreid, vormt dit weer brandstof voor een hongerig vuur.
‘We zullen zien wat deze zomer ons aan vlammen zal brengen, laten we hopen dat het meevalt,’ zegt Miguel voordat we afscheid nemen.
Praktisch
Voor brandmeldingen kan gebeld worden met het algemene noodnummer 112
Zie hier voor een uitgebreid rapport van het Ministerie van Milieu over bosbranden in Spanje in 2011.
Incendiosforestales.org, Cortafuegos.com
Dit artikel werd geschreven in 2007 voor het tijdschrift Temperament.
