Het zo op het oog ingeslapen dorp midden in het typisch Andalusische landschap met glooiende heuvels en uitgestrekte olijfboomgaarden, krijgt sinds de crisis Spanje overspoelt steeds meer, ook internationale, media-aandacht. Met het moeilijk te geloven feit dat in Marinaleda ongeveer iedereen werkt, terwijl ruim 23 procent van de Spanjaarden en zelfs meer dan 30 procent van de Andalusiërs werkloos is, wekte het dorp zelfs de aandacht van de wellicht invloedrijkste krant op aarde, de New York Times.

Iedereen in Marinaleda die kan werken heeft een baan, verdient evenveel, ongeacht type werk, kan in een eigen huis wonen voor slechts 15 euro per maand, zijn kinderen naar de crèche sturen voor 17 euro per maand en gratis sporten. Volwassen inwoners beslissen allemaal mee over lokale aangelegenheden via een systeem van rechtstreekse democratie, waarbij het opsteken van een hand en het schreeuwen van een antwoord tijdens een honderdtal bijeenkomsten per jaar meestal volstaat.

De burgemeester

De stichter van deze ‘utopie’ in het economisch zo geteisterde Spanje is de 56-jarige burgemeester, Juan Manuel Sánchez Gordillo. Hij ziet in de huidige economische crisis het bewijs van de wijsheid van het socialistische gedachtengoed. ‘Jarenlang was de markt God, maar nu zien we dat we de economie ten dienste van het volk moeten stellen’, aldus de met donkergrijze baard en rode Palestijnse doek getooide man, die tussen zijn taken als bestuurder door temidden van zijn dorpelingen óók op het land werkt.

Ruim dertig jaar geleden wist hij met zijn partij SOC (Sindicato Obreros del Campo: vakbond van landarbeiders) een ruime meerderheid te behalen bij de eerste verkiezingen na de dood van het franquisme in het toen nog arme Marinaleda en kon in een linkse coalitie met plaatselijke socialisten, maoïsten en anarchisten zijn socialistisch-anarchistische experiment gestalte gaan geven. Straatnamen die nog verwezen naar het franquisme werden onmiddellijk hernoemd tot Salvador Allende, Federico García Lorca  en Ché Guevarra.

Op zijn 23e werd deze geschiedenisdocent de jongste burgemeester van Spanje. Sindsdien is hij steeds opnieuw herkozen tot a-typische bestuurder van zijn dorp. Op de vraag of hij een communist is antwoordde hij in 2009 tijdens een interview met Diario de Sevilla: ‘Ik heb me nooit bij de communistische partij van hamer en aambeeld aangesloten. Wel voel ik me een communist of liever gezegd, een communitarist, zoals ook Jezus, Ghandi, Marx, Lenin en Ché Guevarra zich voelden. Misschien meer een mix van dit alles.’

Strijd voor grond

Een belangrijk wapenfeit van deze burgemeester is zijn jarenlange actie om een stuk grond van een lokale hertog te bemachtigen. Dit land werd decennialang door de dorpsbewoners bewerkt tegen lage lonen en buiten het seizoen was er niets. Na vier jaren van bezetting, inclusief enkele hongerstakingen en andere ludieke acties, die soms met geweld werden beantwoord, zwichtte de regionale regering van Andalusië en leasde het land begin jaren tachtig aan het boerendorp.

Coöperatie

Sindsdien vallen de 1.200 hectare onder het beheer van een coöperatie. Iedereen die het bewerkt krijgt een aandeel van de grond dat in verhouding staat tot de hoeveelheid werk die hij of zij erin stopt. ‘La tierra para el que la trabaja’, staat ergens op een muur geschilderd: de grond voor hen die deze bewerken’. Omdat de opbrengst van de landbouwproducten alleen niet voldoende was, werd besloten ook de verwerking en de marketing ervan in eigen beheer te nemen. Onder het merk ‘Humar’ verkoopt de dorpscoöperatie nu olijfolie, artisjokken, tuinbonen en paprika vers maar ook in glazen potten of in blik. Wordt er meer verdiend dan aan lonen uitbetaald dient te worden, dan wordt dat opnieuw in de coöperatie geïnvesteerd om zo meer werk te scheppen.

‘Rode zondagen’

En met die werkgelegenheid in het dorp zit het wel goed. Iedereen die kan werken, heeft er een baan en verdient hetzelfde: 47 euro per dag tot een maximum van ongeveer 1.200 euro per maand. Toen de strijd voor eerlijk werk eenmaal gestreden was, werd er in het dorp onder leiding van Sánchez Gordillo beseft dat ook andere elementaire zaken, zoals woningen, een huisartsenpost, een kinderdagverblijf en een sportcomplex geregeld moesten worden.

Onder het mom dat democratie zonder concreet welzijn voor de burgers slechts een holle frase is, werden de ‘rode zondagen’ ingevoerd. Per toerbeurt werken de dorpelingen op zondag aan gemeenschappelijke klussen: het onderhoud van de straten, de schoonmaak van gebouwen en het bouwen van gemeenschapsruimten zoals een bejaardencentrum, een nieuw dorpshuis een jeugdhal en sociale woningen.

Elke zaterdag heeft de burgemeester een uur zendtijd op televisie, waar men verder liever niet naar kijkt. Ergens op een muur in Marinaleda is de tekst te lezen ‘Zet de tv uit en je geest aan’. Zijn zendtijd gebruikt Sanchez Gordillo om acties te voeren voor diverse goede doelen en solidariteitsacties.

Wonen voor 15 euro per maand

Inmiddels zijn er in het dorp ruim vijfhonderd nette drie-kamerwoningen te vinden als resultaat van weer een ander ludiek experiment van de immer met rode Palestino-doek en Fidel Castro-achtige baard getooide burgervader. Deze werden gebouwd op gemeentegrond met materiaal afkomstig van de regionale overheid. Toekomstige huiseigenaren investeren 450 dagen om mee te bouwen aan hun huis om het vervolgens in termijnen van 15 euro per maand af te betalen. Om misbruik en speculatie te voorkomen, mogen deze huizen niet worden verkocht. Sánchez Gordillo gaat ervan uit dat mensen deze huizen nalaten aan hun kinderen die op hun beurt tot in lengte van jaren de resterende termijnen van 15 euro per maand verder zullen afbetalen.

Kritiek

Er is ook kritiek op de communistische oase die Marinaleda lijkt te zijn: deze wordt namelijk wel onderhouden met publiek geld afkomstig van de regionale en centrale Spaanse overheid. In elk huis wordt bijvoorbeeld voor zo’n 19.000 euro aan materiaal gesubsidieerd. De burgemeester zegt op zijn beurt weer dat hij aan de andere kant weer geld uitspaart doordat er geen politie is in het dorp. Een besparing volgens zijn zeggen van zo’n 260.000 euro op jaarbasis.

Feit is wel dat het sociale experiment nu heel succesvol is omdat veel inwoners door de crisis geen alternatieven hebben. De vraag is wat er gebeurt als mensen wel de kans hebben op meer rijkdom. Zouden ze dan hun huidige bestaan in deze utopie waar iedereen gelijk is en evenveel bezit heeft, blijven verkiezen? De burgemeester wuift de kritiek weg. ‘Ons collectieve experiment in Marinaleda is alleen zo succesvol omdat iedereen er uit vrije wil aan meewerkt’, aldus Sanchez die er aan toevoegt dat hij elke vier jaar opnieuw met absolute meerderheid wordt herkozen. ‘Ik zal dan toch wel iets goed doen’.

Meer informatie: Marinaleda.com, Cooperativamarinaleda.es